O Γιδάς (η μετέπειτα Αλεξάνδρεια) στις αρχές του 20ού αιώνα, ήταν το μεγαλύτερο χωριό του κάμπου με περίπου 110 σπίτια. Βρισκόταν σε θέση κλειδί της οδικής συγκοινωνίας μεταξύ Θεσσαλονίκης, Κατερίνης και Βέροιας και φυσικά ήταν δίπλα στον ομώνυμο σιδηροδρομικό σταθμό της γραμμής Θεσαλονίκης – Μοναστηρίου.
Οι περίπου 800 κάτοικοί του ανήκαν και δούλευαν στο τσιφλίκι του Ισίν μπέη. Υφίσταντο την άγρια φορολόγηση των Οθωμανών, και καθημερινά κατάπιναν την αγανάκτησή τους όταν έβλεπαν μεγάλο μέρος της σοδειάς τους να καταλήγει στις αποθήκες του μπέη.
Από τις αρχές του 1903 έως το 1904 η μόνη αξιοσημείωτη ένοπλη αντίσταση απέναντι στην ισχυρή παρουσία των Βουλγάρων στο Βάλτο προήλθε από την δράση του μικρού σώματος δύο μαχητών του Γιδά (Αλεξάνδρεια), του Τζόλα Περήφανου και του Θεοχάρη Κούγκα με 18 οπαδούς τους. Με ελάχιστα μέσα ξεκίνησαν να προστατεύουν τους Έλληνες ψαράδες και στη συνέχεια δρούσαν με τις οδηγίες του Προξενείου Θεσσαλονίκης. Μάλιστα ο Θεοχάρης είχε κατασκευάσει (σε άγνωστο χρόνο) μία ψαράδικη καλύβα πολύ κοντά στις θέσεις των Βουλγάρων ανατολικά από το Ζερβοχώρι, η οποία έμεινε έκτοτε ονομαστή ως η καλύβα «Κούγκα».
Όταν όμως άρχισαν να φθάνουν στη λίμνη τα πρώτα ελληνικά ανταρτικά σώματα, πλήθος κατοίκων εντάχθηκαν σ’ αυτά και υποστήριζαν τις δράσεις τους όπως ο Γεώργιος Κούγκας και ο Αποστόλης Ματόπουλος, που αργότερα έγινε υπαρχηγός του καπετάν Γκόνου.
Τα ελληνικά σώματα ήταν σε άμεση επαφή με τα παραλίμνια χωριά για το ζήτημα του εφοδιασμού τους με τρόφιμα. Οι επιτροπές των χωριών φρόντιζαν για την απόκρυψη των όπλων, την κατασκευή κρυπτών, τη διατροφή των οπλιτών, την κατανομή των καταλυμάτων, την μετάδοση των πληροφοριών κλπ. Ψυχή τέτοιας οργάνωσης στο Γιδά ήταν ο Αντώνης Μοσχόπουλος ο μετέπειτα ιερέας του χωριού.
Παράλληλα οπλισμός και υλικά πολέμου διακινούνταν κρυφά και από τους μυημένους σιδηροδρομικούς υπαλλήλους του Σταθμού του Γιδά, για εφοδιασμό των ανταρτικών σωμάτων.
Το Σεπτέμβριο του 1906 έφθασαν στη λίμνη ο καπετάν Άγρας ο οποίος άρχισε τη συστηματική στρατολόγηση εντοπίων Μακεδόνων οπλιτών στα ελληνικά σώματα. Επίσης ομάδες χωρικών εργάζονταν σε εργασίες εντοπισμού και κατασκευής νέων καλυβών στο Βάλτο. Από τέτοια στρατολόγηση νέων του Γιδά ο καπετάν Άγρας πληροφορήθηκε την ύπαρξη του πατώματος της καλύβας «Κούγκα», το οποίο κατέλαβε και το μετέτρεψε σε προκεχωρημένη ορμητήριο των επιχειρήσεών του κατά των βουλγάρικων καλυβών.
Τέλος στις αρχές Απριλίου 1908 ο Θεοχάρης Koύγκας, έλαβε εντολή από το αρχηγείο, σχημάτισε σώμα και έλαβε μέρος στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο Μορίχοβο.
Tο 1909 αποκαλύφθηκε ο κρυφός εξοπλισμός των κατοίκων, και τότε «Εν τη κωμοπόλει Γιδά κατά τας έρευνας εδάρησαν άπαντες ανεξαιρέτως οι χωρικοί. […]».
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΣ mosio@otenet.gr
