Ο συνάδελφός μου Γιάννης Αποστολίδης πριν πολλά χρόνια, μου παρέδωσε έναν φάκελο με τις εργασίες μαθητών της Ε΄ τάξης Γυμνασίου Αλεξάνδρειας του 1962, που είχαν ως θέμα την καταγραφή εθίμων της περιοχής. Τον ευγνωμονώ που διέσωσε εκείνες τις πολύτιμες καταγραφές οι οποίες αποτελούν πλέον σημαντικές πηγές για την τοπική μας Λαογραφία και τον ευχαριστώ θερμά που μου τις εμπιστεύθηκε. Ένα μικρό μέρος τους είχα ήδη δημοσιεύσει το 2014 και αφορούσε τα έθιμα με τις «Οι Φωτιές του Δωδεκαήμερου στο Ρουμλούκι».
Από το διαστάσεων 0,195μ. Χ 0,14μ. «Τετράδιον Περιγραφής Εθίμων της μαθητρίας Κούγκα Πόπης [διορθωμένο με μολύβι] Καλλιόπης» [από την Αλεξάνδρεια], δημοσιεύω σήμερα την καταγραφή της για τα Χριστουγεννιάτικα έθιμα του Γιδά-Αλεξάνδρειας.
(σελίδα 5) H πέμπτη σελίδα του κειμένου της είναι με τον ωραίο γραφικό χαρακτήρα της μαθήτριας, η οποία προσπάθησε επιτυχώς να αποδώσει αυτούσια την ντοπιολαλιά του/της αφηγητή/τριάς της [ίσως να ήταν απαίτηση ή οδηγία του/της καθηγητή/ήτριας που τους ανέθεσε τις εργασίες]. Η καταγραφή της έχει ως εξής:
«Έθιμα των Χριστουγέννων
Από τσι 23 τουν Δεκέμβρη παραμονές / των Χριστουγέννων όλοι οι χουριανοί του / χωριού ψούνιζαν σύκα καρύδια φου[ν]του-/κια ξυλουκέρατα, μήλα. Όλα τα μικρά / είχαν μιγάλη χαρά γιατί του ξημέρω- / μα τσι 23 του μηνός έρχουνταν / στα σπίτια παρέοις-παρέοις και / έλιγαν τα κόλλυντα μέχρι του προυϊ. / Τσ’ έδναν οι γναίκοις σύκα καρύ-/δια ξυλουκέρατα και γιόμζαν τουν / ντρουβά. Τσί 24ις του βράδυ έφκιαναν / οι γναίκοις πήτις σαραϊλί κανταϊφι / εκανάμι ένα κλίκι για τουν καλλικάτζαρου εβανάμι στου τζάκι / ένα μιγάλου κούτσουρου τ’άφνάμι όλη τνύχτα κι έκαιγι στου τζάκι. / του άλλου που απόμνι/σκιν του προυϊ τσι 25 του έβγαζά-/μι στναυλή».
(σελίδα 6) [αλλαγή του γραφικού χαρακτήρα, χρήση κόκκινης μελάνης και πιο άνετη απόδοση του τοπικού γλωσσικού ιδιώματος, που παραπέμπουν σε καταγραφή του εθίμου από ηλικιωμένο άτομο (συγγενή της ;)]:
«Έθυμα των Χριστογένων
στης 23 ξημερώματα 24 του Δεκέμβριου / έρχόνταν τα παιδγιά στης 1 το / πρωϊ και πήγεναν στα κόλιντα / και μαζέβαν ότι τα δίναν άλος / τά δινε καρίδια άλος σύκα / άλος ταδινε καμιά δεκάρα / οι μεγάλη σκόνονταν και αρχι-[νούσαν] / να βοθχιούντε ένας τον άλο / από της 5 η ώρα και έσφα / ζαν τα γουρούν[ι]α όταν το / έσφαζαν έπερναν κριφά / από τα μικρά 1-2 αυγά / τα έβαζαν λίγο στο έμα / και κριφά τάρχναν από / δίθεν το γουρούνη γένισεν / αυγά γιατί είχεν φάη μια κότα και τα μικρά που / γίρω να χορέβουν από τη χαρά τα / και η νι[κο]κερα έπηρνε / το θιμιατό και το θι[μ]νιάτ’ζη / όταν τελιόνα[ν] (σελίδα 7) το γδάρσιμο τόριχναν μέσα / σένα δομάτιο κρίου και / τελιόνοντας τα Χριστούγενα / τνάλ μέρα τα λάτζαν σε / μνιά κάσα. / στας 24 το βράδ φκιάναμε πίτες / Σαραϊλή καταϊφη μαζέβομά/σταν όλι για να φάμε εύγινεν / ο μπαμπάς η η μάνα τάχα / πήγινεν μέστου αχούρι και / έριχνεν απτού παραθήρ / καρίδγια και σίκα τάχα / τάρχνην η καλικάτζαρος και τα μικρά χέρουνταν αλα δεν / πάϊναν να τα μάσν φου-/βούταν να μη [τα] τσακός η κα/λικάτζαρος και τα πάρι. / όταν γίρβάμε να πέσουμε να κοιμθούμε έβανάμι ένα / κούτσουρου τρανό μέσα στου ουτζιάκ (σελίδα 8) το πρωϊ πηγέναμε στν ικλησιά / κιαμα τηλίονην η λη-/τουργία παινάμη στου σπητ / κηχάμε αντέτ εψηνάμε / σπρουΐτχια τάχαμε τσακουμέ/να μπρουστά από μέρης / και εκαμνάμη τσίρ / κι απέτασα ήταν η πρότ / αρτσιά γιατί νηστέβαμε όλο / του Σαραντάμερου. / άμα πηρνούσαν τα χρηστούγενα / τνάλ μέρα γιομουζάμε / τα λουκάνκα μα δεν τρόγα/με μέχρι τα φώτα ήταν / αντέτ να τα φωτήσ ο παπάς. / 31 Δεκεμβρίου το βράδι κάνα[ν] / Βασιλόπτα και γλυκά το πρωϊ / σκόνταν ταμκρά στη 1 / η ώρα και πήγενα[ν] στα Σούρβα / με σούβλιες γιατί τα δίναν (σελίδα 9) κρέας οι μεγάλοι Έφκιαναν / τα πατσιά για το μησμέρ / αφού ετρωγάμι κήστερα / Απτο μησμέρη εβγηνάμε έξω να / ηδούμε τα ρουνκάτσια που / άλαζαν 10-15 παιδγιά / με φουστανέλης και βαστού/σαν και πουμνιά μαχαίρα / ξλένια και χόρεβαν πρότα / μέσα στο χωργιό και το / βράδ ξεκνούσαν για τα χουρ/γιά και χόρεβαν μάζουναν / Στιάρ κθαρ παραδης / και τάδναν στην Εκλησιά / και Τα γιαννιού χώρεβαν για / τελευτέα μέρα σιόλα τα σπίτχια / του χωργιού».-
Αλεξάνδρεια, 23.12.2022
ΑΡΧΕΙΟ ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΜΟΣΧΟΠΟΥΛΟΥ
mosio@otenet.gr