Αδιάκοπη παραμένει, εδώ και δεκαετίες, η προσπάθεια των επιστημόνων να εντοπίσουν πρώιμα σημάδια εξασθένησης της μνήμης σε ενήλικες, με στόχο να ελέγξουν ή ακόμη και να επιβραδύνουν την έναρξη της γνωστικής έκπτωσης. Τα τελευταία χρόνια, πολλές διαφορετικές ενδείξεις μελετώνται ως πιθανά προειδοποιητικά σημάδια κινδύνου, με την πιο ιδιαίτερη εξ αυτών να είναι οι αλλαγές στην προσωπικότητα.
Αυτός ο τελευταίος παράγοντας κινδύνου αποτέλεσε το αντίκειμενο μελέτης μιας πρόσφατης έρευνας, ανατρέποντας εν μέρει όσα υποστηρίζονταν μέχρι τώρα. Αντίθετα, σύμφωνα με τους ειδικούς, οι αλλαγές προσωπικότητας μπορεί να οφείλονται σε πολλούς άλλους παράγοντες, όπως το άγχος εξαιτίας των δυσκολιών της καθημερινότητας, οι συνέπειες του οποίου συχνά υποτιμώνται.
Η νέα μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο Scientific Reports, πραγματοποιήθηκε από τον Katsuya Oi, καθηγητή κοινωνιολογίας στο Northern Arizona University, και την Cleothia Frazier από το Pennsylvania State University, και εξετάζει πώς οι αλλαγές στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας σχετίζονται με την εξασθένηση της μνήμης και τις στρεσογόνες καταστάσεις της ζωής. Για να καταλήξουν σε ασφαλή συμπεράσματα, οι ερευνητές αξιοποίησαν τα δεδομένα περισσότερων από 12.000 Αμερικανών άνω των 50 ετών, που συμμετείχαν στη μελέτη Υγείας και Συνταξιοδότησης (Health and Retirement Study, 2006-2020).
Η σύνδεση προσωπικότητας και μνήμης
Για πολλά χρόνια, η επικρατούσα άποψη ήταν ότι οι αλλαγές στην προσωπικότητα και ιδιαίτερα η αύξηση του νευρωτισμού (π.χ. αυξημένο άγχος, συναισθηματική ευαισθησία), αποτελούσαν πιθανές ενδείξεις πρώιμων συμπτωμάτων άνοιας ή της νόσου Αλτσχάιμερ. Ωστόσο, τα ευρήματα της νέας μελέτης ανατρέπουν αυτή την αντίληψη. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι αλλαγές στην προσωπικότητα δεν συνδέονται πάντα με προβλήματα μνήμης ή άνοια, αλλά ενδέχεται να οφείλονται σε άλλους παράγοντες, όπως το άγχος που συχνά προκαλούν οι μεγάλες αλλαγές στη ζωή (π.χ. μια απώλεια, οικονομικές δυσκολίες, προβλήματα υγείας). Σύμφωνα με τον δρ. Oi, αυτές οι αλλαγές είναι πιθανό να αντανακλούν την προσαρμογή του ατόμου σε πιεστικές καταστάσεις κι όχι να αποτελούν απαραίτητα πρώιμα σημάδια γνωστικής έκπτωσης.
Τα «πέντε μεγάλα» χαρακτηριστικά της προσωπικότητας
Η μελέτη επικεντρώνεται στα λεγόμενα «πέντε μεγάλα» χαρακτηριστικά προσωπικότητας:
- νευρωτισμός,
- εξωστρέφεια,
- ανοιχτότητα,
- δεκτικότητα
- ευσυνειδησία.
Οι ερευνητές εξέτασαν πώς οι αλλαγές σε αυτά τα χαρακτηριστικά συσχετίζονται με την εξασθένηση της μνήμης και τις αγχωτικές καταστάσεις της ζωής. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι, κατά μέσο όρο, οι ηλικιωμένοι, ανεξάρτητα από το αν αντιμετώπιζαν ή όχι προβλήματα μνήμης, παρουσίασαν σημαντική μείωση σε όλα τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας με την πάροδο του χρόνου. Αυτή η τάση είναι σύμφωνη με άλλες έρευνες, που δείχνουν ότι η προσωπικότητα τείνει να είναι λιγότερο έντονη και οι άνθρωποι πιο κοινωνικά και συναισθηματικά απόμακροι καθώς μεγαλώνουν.
Ωστόσο, υπήρχαν περιπτώσεις ατόμων που παρουσίασαν πιο έντονες αλλαγές προσωπικότητας. Για παράδειγμα, σε ορισμένους καυταγράφηκε αύξηση του νευρωτισμού, που υποδηλώνει αυξημένη συναισθηματική ευαισθησία και δυσκολία στον έλεγχο των συναισθημάτων. Άλλοι παρουσίασαν μείωση της ευσυνειδησίας, αντιμετωπίζοντας δυσκολία στο να σχεδιάζουν και να ενεργούν σύμφωνα με μακροπρόθεσμους στόχους. Αυτές οι αλλαγές συσχετίστηκαν με βλάβες στον προμετωπιαίο φλοιό και το μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου, περιοχές που επηρεάζονται συχνά στην άνοια.
Το πιο σημαντικό εύρημα της μελέτης, ωστόσο, ήταν ότι αυτές οι αλλαγές δεν φαίνεται να σχετίζονται άμεσα με την εξασθένηση της μνήμης. Αντίθετα, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι αγχωτικές καταστάσεις της ζωής, όπως οι οικονομικές δυσκολίες, τα προβλήματα υγείας ή οι προσωπικές απώλειες, ήταν υπεύθυνες για το 25-35% των αλλαγών στα επίπεδα νευρωτισμού κατά τη διάρκεια της 8ετούς έρευνας.
Η μελέτη καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι αλλαγές στην προσωπικότητα δεν πρέπει να θεωρούνται αυτόματα πρώιμα σημάδια άνοιας ή νόσου Αλτσχάιμερ. Αντίθετα, κοινωνικοί παράγοντες, όπως το άγχος που προκαλούν οι δυσκολίες στη ζωή, μπορούν να έχουν σημαντική επίδραση στην προσωπικότητα και τη γνωστική υγεία των ατόμων, χωρίς να σχετίζονται απαραίτητα με τη νόσο Αλτσχάιμερ.
«Για να μειώσουμε το άγχος που πλήττει πολλούς ανθρώπους, πρέπει να αντιμετωπιστούν τα κοινωνικά προβλήματα, όπως η φτώχεια, οι διακρίσεις και οι ανισότητες, που αυξάνουν τα επίπεδα στρες και θέτουν σε κίνδυνο την ψυχική και εγκεφαλική υγεία. Η μελέτη υπογραμμίζει την ανάγκη να εξετάζονται οι αλλαγές στην προσωπικότητα με προσοχή και να λαμβάνονται υπόψη όλοι οι παράγοντες, πριν καταλήξουμε σε συμπεράσματα για το ενδεχόμενο άνοιας», κατέληξε ο δρ. Oi.